جنبش جنگل از نگاه اسناد آرشیوی

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاد دانشگاهی گیلان، چهارمین جلسه از سلسله نشست‌های کارشناسی ۱۱ دقیقه با نهضت جنگل با موضوع «جنبش جنگل از نگاه اسناد آرشیوی»، از سوی معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی استان گیلان و با سخنرانی عباس پناهی، پژوهشگر و دانشیار تاریخ و مطالعات ایران شناسی دانشگاه گیلان امروز، ۱۱ اسفندماه برگزار شد.

پناهی طی این نشست در ۱۱ دقیقه به بررسی جنبش جنگل از منظر اسناد آرشیوی پرداخت و بیان کرد: در بین تحولات مربوط به تاریخ معاصر، جنگل یکی از مهم‌ترین جنبه‌های آن بوده است که آثار متعددی در این زمینه به صورت کتاب، مقاله، پایان نامه و به‌ویژه سند وجود دارد. اسناد جنبش جنگل را می‌توان به دو دسته بزرگ اسناد داخلی و اسناد خارجی تقسیم کرد. اسناد داخلی شامل اسناد دیپلماسی، دولتی، عرایض مردمی و اسناد جنگلی‌ها است. اسناد خارجی نیز به چند دسته تقسیم می‌شوند که شامل اسنادی که انگلیسی‌ها در اختیار دارند و هنوز منتشر نکردند و اسنادی که در دوره بلشویکی شوروی جنگل از نهضت جنگل موجود است.

وی بیان کرد: در مجموع اگر بخواهیم محتوای اسناد را تحلیل کنیم باز هم می‌توان اسناد را به چند دسته تقسیم کرد. یکسری از اسناد از عملکرد جنبش جنگل دفاع می‌کنند ‌که شامل اوایل دوره شوروی بوده و دیپلمات‌های شوروی نگاه تحسین‌آمیزی داشتند. البته در اواخر جنبش جنگل به دلیل منافعی که دولت شوروی در ایران و جهان بین‌الملل داشت، می‌خواست به هر صورتی جنبش جنگل به پایان برسد. بنابراین خود شوروی هم اسناد دوگانه دارد، هم علیه جنگل و هم موافق جنگل.

دانشیار تاریخ و مطالعات ایران‌شناسی دانشگاه گیلان تصریح کرد: اسناد ایرانی باز هم موافق و مخالف دارد، در گیلان زمانی که جنبش جنگل بوده، تقریباً اسناد در حمایت از جنبش جنگل بوده است اما البته در آن زمان افرادی نیز مخالف این جنبش بودند. دولتی‌ها نیز به دو دسته بودند، آنهایی که دموکرات و ملی‌گرا بوده و به حمایت از جنبش جنگل یادگار گذاشتند. اما آنهایی که در درون ساختار بودند و بعدها هم در دوره پهلوی به نوعی به دنبال ایران مقتدر بودند، جنبش جنگل را در تضاد با منافع ملی و هویت ملی قلمداد می‌کردند.

این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به دسته‌ای دیگر از اسناد اذعان کرد: دسته دیگری از اسناد، اروپایی هستند. هرچند فرانسوی‌ها هم با جنبش جنگل همکاری نکردند، اما به نوعی مخالف جنبش جنگل هم نبودند. اسناد آلمانی در جهت تایید جنبش جنگل هست چون این جنبش از نظر آنان در مسیر سیاست‌های آلمان تعریف می‌شد. اما انگلیسی‌ها هم در خاطراتشان به بدی از جنبش جنگل یاد می‌کنند. هر چند خود داسترویل در خاطراتش از شخص کوچک جنگلی به نیکی یاد می‌کند.

پناهی افزود: مهمتر از این اسناد، نامه‌هایی است که کوچک خان به سران دولتی، اطرافیان و از همه مهم‌تر به شوروی و برای شخص لنین ارسال می‌کند. مجموعه اسناد می‌تواند به ما آینه‌ای از کارکرد و رفتار جنگلی‌ها در دوره فعالیتشان ارائه دهد. اغلب کتاب‌هایی که در مورد جنبش جنگل مخصوصا در ایران نوشته شده، با تکیه بر یادداشت‌های خود جنگلی‌ها بوده و یا کتاب‌هایی به صورت عمومی که در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی نوشته شده است.