عضو هیأت علمی گروه مطالعات ناحیه‌ای پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی:
لزوم اقدام دانشگاه‌ها در جهت‌دهی به سیاست‌های جمعیتی، با استفاده از ابزارهای پژوهشی
به گزارش روابط عمومی سازمان جهاد دانشگاهی گیلان و به نقل از خبرنگار علم و فناوری گیلان، بنا به فرمایشات مقام معظم رهبری، تلاش برای افزایش نسل و جوان شدن نیروی انسانی کشور و حمایت از خانواده، یکی از ضروری‌ترین فرایض مسئولان و آحاد مردم است، این فریضه درباره‌ی افراد و مراکز اثرگذار و فرهنگ‌ساز، تأکید بیشتر می‌یابد
در این راستا برای بررسی موضوع افزایش جمعیت مصاحبه‌ای با دکتر حبیب محمودی چناری، عضو هیات علمی گروه مطالعات ناحیه‌ای پژوهشکده محیط‌زیست جهاد دانشگاهی ترتیب دادیم که این مصاحبه به‌صورت مکتوب ارائه می‌شود
دانشگاه‌ها، نخبگان و مسئولان چه نقشی در فرهنگ‌سازی برای افزایش نرخ جمعیت دارند؟
ابتدا باید نقش این سه گروه را در جامعه بشناسیم و سپس بر اساس نقشی که دارند، از آن‌ها انتظار عملکرد مؤثر داشته باشیم.
دانشگاه محل تحصیل و اندیشه‌ورزی است و نخبگان که عموماً محصول نهایی دانشگاه هستند، بسته به موقعیتی که در آن حضور دارند، می‌توانند تأثیرگذار باشند.
اما دراین‌بین نقش و جایگاه مسئولان به‌ویژه کسانی که در امر قانون‌گذاری و تعیین خط‌مشی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان دخیل‌اند مهم‌تر است، چراکه آن‌ها با تعیین قوانین و ضوابط گوناگون بر بخش‌های مختلف جامع اثرگذار خواهند بود.
دراین‌بین بحث جمعیت و سیاست‌های جمعیتی، که یکی از سیاست‌های کلان نظام جمهوری اسلامی ایران است، نیازمند توجه و بررسی ویژه از سوی متولیان این حوزه است که در سیاست‌گذاری‌های کلان نقش دارند.
اما در حوزه دانشگاه و نخبگان این مسئله باکمی تردید روبه‌روست، چراکه
دانشگاه و نخبگان نمی‌توانند مانند نهادهای تصمیم‌ساز پارادایم یا انگاره سیاستی تعریف کنند، بلکه این حاکمیت و دولت است که باید قوانین، سیاست‌گذاری‌ها، طرح و برنامه‌های راهبردی و عملیاتی حوزه جمعیت را تعیین کرده و دستگاه‌ها و سازمان مختلف ازجمله دانشگاه و جامعه نخبگانی به روشنگری این سیاست‌ها و تسهیل در امر اجرایی شدن آن داشته باشند.
دانشگاه می‌تواند آگاهی‌دهنده و ایده پرداز باشد. ولی این امر مستلزم آن است که به جایگاه و نقش دانشگاه در تحرک جامعه توجه شده و به تقاضامحوری حل مسائل از سوی دستگاه‌ها به سمت دانشگاه‌ها توجه شود.
یعنی ساز کاری که به جایگاه دانشگاه و جامعه نخبگانی توجه شده و به نقش آن در ایده پردازی، ارائه طرح و برنامه و کمک به دولت در راستای تحقق اهداف مختلف بخصوص بحث جمعیت اهتمام شود و زمینه و شرایط لازم را برای ورود نخبگان و پذیرش ایده و برنامه‌های آن‌ها مهیا باشد.
چراکه دانشگاه وظیفه‌اش روشنگری و هدف و محور وجودی دانشگاه آموزش، تفکر و ایده پردازی است.
اگر ارتباط بین نهادهای تصمیم‌ساز و اجرایی با دانشگاه که موتور محرکه اندیشه ورزی و نوآوری است، تقویت شود و دانشگاه‌ها از حالت انفعال خارج شوند، می‌توانند،در کنار حاکمیت و دولت، ابزار لازم و شرایط را برای تسهیل در تحقق اهداف، راهبردها و سیاست‌های کلان جمعیتی و یا هر حوزه دیگری را، فراهم کنند.
دلایل و عوامل کاهش تمایل به فرزند آوری از بعد علمی چه چیزی است؟
مسئله فرزند آوری بشدت تحت تأثیر سبک زندگی و شرایط محیطی جوامع انسانی است. امروزه علاوه بر آنچه باید از آن‌ها به‌عنوان علل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر رفتار باروری شهروندان نام برد، نقش تغییر سبک زندگی را نباید، بی‌تأثیر دانست.
باید پذیرفت امروزه با تغییر در سبک زندگی و نگرش جامعه ایرانی، دیگر نباید و نمی‌شود هم انتظار داشت که جامعه ما الگوی رفتاری مشابه دهه‌های گذشته را داشته باشد.
جهان امروز طبق نظر مک لوهان باوجود رسانه‌های گسترده، به فضای زیستی واحدی تبدیل‌شده که با تولید و توزیع الگوهای رفتاری، سبک زندگی جهان‌شمولی را رقم‌زده است.
این مسئله باید در کشور ما همگام با تحولات جهانی مورد بررسی و برنامه‌ریزی باشد. بررسی رفتار فرزند آوری در جامعه ایران یک مسئله چندبعدی است که حتماً باید ازنظر ابعاد محیطی و انسانی مورد توجه قرار گیرد.
امروزه آنچه بر مسئله فرزند آوری تأثیرگذار است شامل دامنه‌ای گسترده از علل مختلف است که باید به روش تحلیل لایه‌ای علت‌ها و در سطوح مختلف مورد ارزیابی قرارگرفته تا ریشه و سرمنشأ این رفتار اجتماعی(تمایل یا عدم تمایل به فرزند آوری) مشخص شود، موضوعی که از حد و توان این مصاحبه خارج است.
تک‌فرزندی و معایب آن را بفرمایید
نتایج تحقیقات علمی نشان می‌دهد که در خانواده‌های چند فرزندی، فرزندان دارای شخصیت فعال، مستقل و کارآمد بوده و مشارکت و تعامل در بین اعضای خانواده از جایگاه والایی برخوردار است.
در این خانواده‌ها فرزندان نسبت به هم احساس مسئولیت داشته و مسئله فرزند سالاری نمود چشم‌گیری ندارد. چون فرزندان یاد می‌گیرند که در برابر هم وظایفی دارند و باید در چالش‌های خانوادگی و دغدغه‌ها زندگی مشارکت داشته و نقش مؤثری ایفا کنند.
این در حالی است که در خانواده تک‌فرزندی به‌مرورزمان با رشد فرزند و کهولت سن والدین، شرایط سخت‌تری بر زندگی فرزند حاکم شده و ممکن است، فرد از حمایت معنوی کمتری برخوردار شود. بنابراین مهم‌ترین چالش در ارتباط با الگوی فرزند آوری تک‌فرزندی، اثرات روحی و روانی است. بخصوص برای جوامعی مانند ایران که خانواده و حمایت‌های آن همواره از قداست و کرامت خاصی برخوردار بوده است.
این مسئله می‌تواند علاوه بر اثرات منفی بر آینده تک‌فرزندان، والدین آن‌ها را نیز در دوران سالخوردگی با چالش‌هایی مواجه سازد. در بخش گزارش‌های جمعیت شناختی سازمان ملل متحد در این خصوص به شاخص‌هایی نظیر نسبت وابستگی، نسبت حمایت بالقوه، و نسبت حمایت معنوی اشاره‌شده است، که دراین‌بین شاخص نسبت حمایت معنوی بسیار مهم است؛ این شاخص برای اندازه‌گیری میزان حمایت و ارزیابی میزان پاسخ به تمایلات افراد سالخورده در گروه‌های خانوادگی است.
اکثر مردم در سن ۵۰یا ۶۰سالگی بیشتر به احترام، محبت، توجه و حمایت خانواده یا سایر بستگان محتاج هستند. این نسبت در مناطق توسعه‌یافته به جهت بالا بودن امید به زندگی از شدت بالایی برخوردار است. به عبارتی با توجه به افزایش امید زندگی، افراد، نیازمند فرزندانی هستند که در سنین بالا آن‌ها را حمایت کنند. که با مسئله کاهش فرزند آوری این شاخص در شرایط کنونی برای ایران چیزی در حدود ۱۴نفر و طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده در سال ۲۰۵۰به دو نفر کاهش می‌یابد.
آسیب‌های خواهر و برادر نداشتن برای تک‌فرزندان را بفرمایید
کودکانی که خواهر و برادر ندارند و تنها فرزند پدر و مادر خود هستند، ممکن است تحت تأثیر الگوی تک‌فرزندی دچار مشکلات شخصیتی شوند. این فرزندان ازآنجایی‌که همیشه زیر چتر حمایت خانواده بوده‌اند به افرادی خودخواه و فاقد شخصیت مستقل تبدیل شوند که همه‌چیز را برای خود می‌خواهند. همچنین به دلیل اینکه همواره مرکز توجه اطرافیان خود به‌ویژه والدینشان قرار دارند، در آینده برای رسیدن به موقعیت‌های اجتماعی، شغلی، عاطفی و... معمولاً تلاش زیادی نخواهند کرد. از سوی دیگر این کودکان ممکن است برای برقراری ارتباط باهم سن و سال‌هایشان دچار مشکل شده و نتوانند ارتباطی موفق و مؤثری با آن‌ها داشته باشند. بچه‌هایی که خواهر و برادری ندارند تا با آن‌ها حس رقابت را تجربه کنند؛ معمولاً از حس بازی کردن یا دعوا کردن با کودکان دیگر بی‌بهره هستند و این مسئله باعث می‌شود که در محیط بیرون از خانه دوستان کمتری داشته باشند. همچنین این افراد ممکن است به دلیل حمایت‌های دائمی از سمت والدین به افرادی پرتوقع، کمال‌گرا و غیرقابل انعطاف مبدل شده که فرصت کافی برای درک مفهوم همدلی کردن و از خود گذشتن به خاطر دیگران را نداشته‌اند. و به دلیل نداشتن خواهر و برادری که حامی آن‌ها باشد، در آینده از بزرگ‌ترین سرمایه حمایتی در روز‌های سخت و دشوار محروم و بی‌بهره خواهند بود.
نقش دانشگاه‌ها اعم از علوم پزشکی و غیر علوم پزشکی در حوزه جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و فرهنگ‌سازی افزایش جمعیت را بفرمایید
دانشگاه‌ها می‌توانند در جهت‌دهی به سیاست‌های جمعیتی، با استفاده از ابزارهای پژوهشی، آموزشی و فرهنگی خود اقدام نموده و با انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی زمینه را بر تحقق این سیاست‌ها فراهم نمایند.
آگهی بخشی به جامعه و آماده‌سازی آن برای پذیرش تغییرات مهم اجتماعی، که نقش مؤثری را در تحقق اهداف و سیاست‌های دولت‌ها دارد، عملکرد مهمی است که به نظر می‌رسد، مراکز دانشگاهی بتوانند از عهده آن برآمده و با به‌روزرسانی مطالعات علمی و پژوهش‌های خاص حوزه‌های جمعیتی، همراهی و هم‌افزایی را با دستگاه‌ها متولی جمعیت داشته باشند.
اعتبارات پژوهشی برای مسئله رشد جمعیت و حمایت از پایان‌نامه‌های دانشگاهی و حوزوی با این موضوع وجود دارد؟ اگر باشد چه تأثیری در رشد جمعیت دارد؟
تاکنون چنین موضوعی کمتر موردتوجه بوده و صراحتاً اختصاص بودجه برای بحث جوانی جمعیت مطرح نبوده اما با تدوین قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت ذیل مبحث سیاست‌های کلان جمعیتی کشور که توسط مقام معظم رهبری و بر اساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی ابلاغ شده است، مسئله خانواده و جوانی جمعیت و ارائه مشوق‌های مادی و معنوی برای این مهم در دستور کار دولت‌ها قرار دارد.
در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در ماده۳۹ آمده است که وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت درمان و آموزش پزشکی و ورزش و جوانان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و کلیه مراکز و مؤسسات آموزشی و پژوهشی مرتبط با موضوع این قانون که از بودجه عمومی کشور استفاده میکنند، مکلف‌اند هرساله حداقل پنج درصد(۵%) از اعتبارات پژوهشی خود را به مطالعات و پژوهش‌های مرتبط با خانواده (فرزند آوری) و رشد جمعیت در راستای اولویتهای پژوهشی که هرساله از سوی ستاد ملی جمعیت تعیین می‌شود، اختصاص دهند و فهرست طرح‌های تحقیقاتی، مشخصات پژوهشگران و نتایج به‌دست‌آمده را به همراه گزارش ششماهه به ستاد ملی جمعیت اعلام نمایند.
تأکید بر نگرش و سیاست‌گذاری‌های جمعیتی کلان و توجه به اهمیت موضوع و حمایت‌های قانونی به‌منظور عملیاتی کردن قوانین حوزه جوانی جمعیت و تعیین متصدی و متولی مشخص برای این حوزه که به پایش، ارزیابی و بررسی مستمر نیاز دارد تا میزان تحقق و یا عدم تحقق سیاست‌های این حوزه مشخص شود، در به نتیجه رساندن ماده ۳۹بسیار اثرگذار است.
نظر شما :